فیلم/ غم عشقت مرا از پای افکند/ تصنیف جانسوز تیرمژگان با آواز ماندگار همایون شجریان و مهران مدیری/ آوازی که هوش از سرت میپرونه

علی اکبر، پسر مرشدعلی، در سال ۱۲۵۹ قمری برابر با ۱۸۴۴ (میلادی) در یکی از پر حادثه‌ترین دوران پادشاهی محمد شاه قاجار در شیراز به دنیا آمد. یک ساله بود که غائله سید علی محمد باب در شیراز بالا گرفت. پنج ساله بود که محمد شاه درگذشت و ناصرالدین شاه تاجگذاری کرد. نه ساله بود که امیر کبیر به قتل رسید. پنجاه و چهار ساله بود که ناصرالدین شاه به قتل رسید و مظفرالدین شاه به تخت نشست (۱۳۱۳). هنگامی که شورش‌های منجر به جنبش مشروطیت بالا گرفت شصت و چهار ساله بود و در سال ۱۳۲۴ در ۶۵ سالگی و در همان سالی که فرمان مشروطیت امضا شد، درگذشت.

شیدا در سال‌های اوج جنبش ادبی موسوم به «بازگشت» رشد کرد. جنبش ادبی بازگشت که برای یک قرن بر شعر دوره قاجار مسلط بود، سازمان دهی خود را مدیون شکل‌گیری انجمن ادبی نشاط بودکه در دوره فتحعلی شاه قاجار توسط میرزا عبدالوهاب نشاط شاعر سرشناس بنیان گذاشته شد.

علی‌اکبر شیدا،پایه‏ گذار اصلى تصنیف و ترانه به مفهوم امروزى

تا سال‌ها بعد و در دورانی که شیدا تصنیف می‌سرود، این انجمن در اصفهان شاعران بزرگی را تربیت می‌کرد و به دربار می‌فرستاد. میرزا نصرالله شهاب اصفهانی که به تاج الشعرا معروف بود در سال ۱۲۵۴ اصفهان را ترک کرد و به تهران رفت. سروش اصفهانی در سال ۱۲۶۴ به تهران فراخوانده شد.

در سال‌های زندگی علی اکبر شیدا، زندگی حرفه‌ای موسیقی در دست گروه‌های نوازنده یهودی بود که برپا ساختن بساط طرب را در مجالس بر عهده داشتند. اما در کنار این جریان، رواج یافتن سه‌تار به منزله ساز آهنگ سازان و ساز تنهایی دراویش جریان موسیقی دیگری را در کنار گروه‌های نوازنده مرسوم و نوازندگان ترانه‌های محلی به تدریج شکل می‌داد. در سال‌هایی که شیدا سه‌تار می‌نواخت، تنها هفتاد سال از رواج سه‌تار به شکل کنونی آن در ایران می‌گذشت.

اگر بتوانیم دوره‌ای را به عنوان دوره معاصر موسیقی ایرانی بدانیم، بی‌گمان علی اکبر شیدا یکی از پیشگامان چنین دورانی است.

ناوک مژگان (از نوک مژگان می‌زنی تیرم چند)، یکی از مهم‌ترین تصانیف ساخته شیدا ست که بارها مورد توجه خوانندگان مختلف قرار گرفته. همایون شجریان و مهران مدیری نیز این تصنیف را اجرا کرده اند.

ترانه ناوک مژگان با صدای دلنشین همایون شجریان

متن ترانه

از نوک مژگان می‌زنی تیرم چند
غم عشقت مرا از پای افکند
چرا می‌زنی می‌زنی می‌زنی می‌زنی یار
چرا می‌کشی می‌کشی می‌کشی می‌کشی یار
تو با ناوک مژگان
همه خلق جهان را
همه پیر و جوان را

من که برق نگاهت یادم نمی‌ره
های های گریه‌هات یادم نمی‌ره
چرا می‌زنی می‌زنی می‌زنی می‌زنی یار
چرا می‌کشی می‌کشی می‌کشی می‌کشی یار
تو با ناوک مژگان
همه خلق جهان را
همه پیر و جوان را

منبع: رکنا