هشدار صریح؛ ایران در آستانه بحران قطعی آب / احیای سفرههای زیرزمینی ۲۰۰ سال زمان میبرد
رئیس دانشگاه تهران با اشاره به وضعیت بحرانی منابع آبی کشور اعلام کرد که ایران بر اساس شاخصهای بینالمللی در آستانه بحران قطعی آب قرار دارد و حتی اگر برداشت از منابع زیرزمینی بهطور کامل متوقف شود، احیای این منابع دستکم ۲۰۰ سال زمان خواهد برد.
به گزارش رکنا و به نقل از روابطعمومی دانشگاه تهران، دکتر محمدحسین امید در نخستین همایش مهندسی اکوهیدرولوژی ایران که روز ۲۶ آذرماه ۱۴۰۴ در دانشکدگان علوم و فناوریهای میانرشتهای برگزار شد، با اشاره به ارائه گزارش جامع دانشگاه تهران درباره بحران کمآبی به رئیسجمهور و هیئت دولت، گفت: پس از ارائه این گزارش، مسئولیت بررسی و ارائه راهکارهای حل بحران آب کشور به دانشگاه تهران واگذار شد.
وی با بیان اینکه در این مسیر، گروهی متشکل از ۶۰ متخصص از دانشگاه و صنعت آب تشکیل شد، افزود: این گروه پس از سه ماه کار فشرده، گزارش نهایی خود را ارائه داد و بر اساس آن، ۱۲ کارگروه تخصصی در سطح حوزههای آبخیز کشور شکل گرفت.
سقوط سرانه آب به زیر مرز بحران
رئیس دانشگاه تهران با اشاره به شاخص بینالمللی «فالکنمارک» تأکید کرد: در حالی که در گذشته سرانه آب کشور بیش از ۴۵۰۰ مترمکعب بود، امروز این رقم به زیر ۱۰۰۰ مترمکعب کاهش یافته که نشاندهنده کمبود شدید آب است. در فلات مرکزی، این شاخص به حدود ۶۰۰ مترمکعب رسیده و فاصله بسیار اندکی با بحران مطلق دارد.
اضافهبرداشت ۲۰۰ میلیارد مترمکعبی و پیامدهای آن
دکتر امید با اشاره به پیامدهای برداشت بیرویه از منابع آبی گفت: طی ۵۰ سال گذشته حدود ۲۰۰ میلیارد مترمکعب آب تجدیدناپذیر مصرف شده است. نتیجه این روند، خشک شدن تقریباً تمام تالابها و دریاچههای کشور و بروز پدیده فرونشست زمین است، بهگونهای که در برخی مناطق ایران نرخ فرونشست به ۳۰ سانتیمتر رسیده است.
وی با ذکر خاطرهای از دوران دانشجویی خود افزود: زمانی که دانشجو بودم، عمق چاه عمیق دانشکده کشاورزی حدود ۳۰ متر بود، اما امروز این عمق به ۳۲۰ متر افزایش یافته است.
احیای منابع آب زیرزمینی؛ فرآیندی چندقرنی
رئیس دانشگاه تهران با اشاره به تجربیات جهانی در حوزه آبخیزداری اظهار کرد: حتی در صورت ممنوعیت کامل برداشت آب در مناطق بحرانی، اگر یک قطره آب هم برداشت نشود، احیای سفرههای آب زیرزمینی دستکم ۲۰۰ سال زمان میبرد.
وی با بیان اینکه برای بسیاری از ناترازیها دو راهحل «افزایش تولید» و «کاهش مصرف» وجود دارد، تصریح کرد: این الگو در مورد آب صدق نمیکند، زیرا برخلاف برق یا سایر منابع، امکان تولید آب وجود ندارد.
رد راهکارهای پرهزینه و غیرعلمی
دکتر امید با انتقاد از راهحلهایی مانند انتقال گسترده آب و استخراج آبهای عمقی گفت: شیرینسازی آب دریا در بهترین حالت تنها میتواند نیم تا یک درصد نیاز کشور را تأمین کند و در عین حال هزینههای اقتصادی و زیستمحیطی بسیار سنگینی دارد. مسئله اصلی این است که در سالهای گذشته بیش از ۵۰ درصد مازاد از منابع آبی کشور برداشت شده است.
ضرورت کاهش برداشت و تغییر الگوی مصرف
رئیس دانشگاه تهران تأکید کرد: در شرایط عادی نباید بیش از ۴۰ درصد از منابع آب تجدیدپذیر برداشت میشد، اما اکنون که در بحران هستیم، حداکثر برداشت قابل قبول ۶۰ درصد است و ۴۰ درصد باقیمانده باید صرف تغذیه سفرههای آب زیرزمینی شود.
وی افزود: برای عبور از این وضعیت، باید برداشت از منابع تجدیدپذیر به ۴۰ درصد محدود شود؛ امری که مستلزم تغییر الگوی کشت، حذف اراضی با کیفیت پایین و اصلاح مصرف در بخشهای شهری و صنعتی است. اگر در سه سال باقیمانده از برنامه هفتم توسعه به این موارد توجه نشود، کشور با بحران شدید فرونشست زمین و تخریب زیرساختها روبهرو خواهد شد.
کشاورزی، محور اصلی اصلاح مصرف آب
دکتر امید با تأکید بر ضرورت تغییر الگوی کشاورزی گفت: برخلاف برخی ادعاها، طی ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته رشد قابل توجهی در سطح زیر کشت محصولات استراتژیک مانند گندم وجود نداشته و افزایش سطح زیر کشت عمدتاً مربوط به محصولات پرمصرفی مانند سبزی و صیفیجات بوده است.
وی با اشاره به تجربه کشت نیشکر در خوزستان افزود: با وجود مخالفت کارشناسان دانشگاهی، ۱۲۰ هزار هکتار از اراضی به کشت نیشکر اختصاص یافت، در حالی که اگر تنها ۴۰ هزار هکتار به کشت چغندر قند بازگردانده شود، دستکم یک میلیارد مترمکعب آب صرفهجویی خواهد شد؛ رقمی که میتواند مشکل آب شهرهای جنوبی کشور را برطرف کند.
انتقال آب، راهحل بحران نیست
رئیس دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه انتقال آب راهحل اساسی بحران آب نیست، گفت: انتقال ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب از طالقان به تهران با هزینههای سنگین انجام شد، اما آسیبهای جدی به دشت قزوین و سپیدرود وارد کرد. این آب سهم طبیعت آن منطقه بود و با این اقدام، یکی از دشتهای حاصلخیز کشور در معرض نابودی قرار گرفت.
وی افزود: حل مشکل آب تهران در گرو انتقال آب نیست، بلکه باید بارگذاری جمعیتی این شهر کنترل شود. شهری که سقف جمعیتی آن ۷ میلیون نفر بود، اکنون به بیش از دو برابر رسیده و با ادامه این روند، منابع آبی آن پاسخگوی نیاز جمعیت نخواهد بود.
هشدار نهایی: امنیت آب، امنیت کشور است
دکتر امید در پایان با تأکید بر لزوم بازنگری جدی در مصرف آب در همه بخشها گفت: در حوزههای صنعتی، شهری و کشاورزی نیازمند تغییر رویکرد هستیم و باید با طبیعت مهربانتر رفتار کنیم. شاید نتوان بحران آب را بهطور کامل از بین برد، اما میتوان با اقدام فوری، سرعت آن را کاهش داد.
وی خاطرنشان کرد: همه کسانی که در حوزه آب، محیطزیست و اقلیم صاحبنظر هستند، باید با صدای بلند درباره عمق بحران سخن بگویند. اگر اقدام فوری صورت نگیرد، خیلی زود برای جبران بسیار دیر خواهد شد و امنیت آبی کشور، که مستقیماً با امنیت ملی گره خورده است، در معرض تهدیدی جدی قرار خواهد گرفت.
منبع: رکنا
