هشدار شیوع بالای هپاتیت A در کودکان و نوجوانان ایرانی

هپاتیت A یکی از شایع‌ترین بیماری‌های عفونی در جهان است و با وجود پیشرفت‌های بهداشتی، هنوز در بسیاری از کشورها باری سنگین بر دوش نظام سلامت می‌گذارد. این ویروس معمولاً از راه دهان و از طریق مواد غذایی یا آب آلوده وارد بدن می‌شود، سپس به کبد می‌رسد و موجب التهاب این اندام حیاتی می‌گردد. برخلاف برخی انواع دیگر هپاتیت، نوع A مزمن نمی‌شود اما در مواردی می‌تواند باعث التهاب شدید و ناگهانی کبد شود، به‌ویژه در بزرگسالانی که پیش‌تر دچار بیماری‌های کبدی بوده‌اند. یکی از ویژگی‌های نگران‌کننده این ویروس، مقاومت بالای آن در برابر حرارت و مواد ضدعفونی‌کننده است، یعنی حتی در محیط‌هایی مانند فاضلاب می‌تواند مدت‌ها زنده بماند.

با وجود این‌که در کودکان علائم بیماری اغلب خفیف یا نامشهود است، همین موضوع خطر انتقال پنهان آن را افزایش می‌دهد. کودک ممکن است بدون هیچ نشانه‌ای ناقل ویروس باشد و آن را به دیگران منتقل کند. از همین رو، متخصصان سلامت معتقدند شیوع این بیماری در کودکان زنگ خطری برای جامعه است، چرا که با بالا رفتن سن افراد، شدت علائم افزایش می‌یابد و احتمال بروز عوارض خطرناک در بزرگسالان بیشتر می‌شود. بر این اساس، پیشگیری و واکسیناسیون به‌ویژه برای گروه‌های در معرض خطر مانند بیماران مزمن کبدی، اهمیت ویژه‌ای دارد.

در همین زمینه، مسعود محمدی از مرکز تحقیقات زئونوز دانشگاه علوم پزشکی جهرم با همکاری دانشکده علوم پزشکی گراش، پژوهشی جامع درباره وضعیت شیوع هپاتیت A در میان کودکان و نوجوانان ایرانی انجام داده‌اند. این تحقیق با هدف بررسی گستره انتشار این ویروس در گروه‌های سنی یک تا نوزده سال و تحلیل داده‌های موجود از سراسر کشور صورت گرفته است.

در این مطالعه از روش مرور نظام‌مند و فراتحلیل (متاآنالیز) استفاده شده است. پژوهشگران با جست‌وجوی دقیق در پایگاه‌های علمی بین‌المللی، مطالعات انجام‌شده بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ را گردآوری و تحلیل کردند. در این بررسی، داده‌های حاصل از ۳۹ مطالعه که در مجموع شامل ۱۱ هزار و ۷۹۵ کودک و نوجوان ایرانی بود، مورد ارزیابی قرار گرفت تا تصویری دقیق از میزان شیوع هپاتیت A در کشور به دست آید.

نتایج این بررسی که در مجله علمی-پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بابل منتشر شده‌اند، نشان داد که حدود ۳۷ درصد از کودکان و نوجوانان ایرانی به ویروس هپاتیت A آلوده بوده‌اند. وقتی داده‌ها به تفکیک سن بررسی شدند، مشخص شد که شیوع بیماری در میان نوجوانان (۱۳ تا ۱۹ سال) حدود ۵۵ درصد و در کودکان زیر ۱۳ سال نزدیک به ۱۵ درصد است. این ارقام نشان می‌دهند با افزایش سن، احتمال آلودگی بیشتر می‌شود؛ مسئله‌ای که می‌تواند به دلیل افزایش تماس با محیط‌های عمومی، مصرف غذاهای آماده یا کاهش مراقبت‌های بهداشتی باشد.

پژوهشگران در نتیجه‌گیری این تحقیق اعلام کردند که شیوع نسبتاً بالای هپاتیت A در میان جمعیت جوان کشور نیازمند توجه فوری مسئولان حوزه بهداشت است. به باور آنان، تدوین برنامه‌های آموزشی برای والدین و مدارس، بهبود کیفیت آب آشامیدنی و توسعه واکسیناسیون می‌تواند از شیوع بیشتر بیماری جلوگیری کند.

مقایسه نتایج این مطالعه با داده‌های بین‌المللی نیز نکات جالبی را نشان می‌دهد. برای نمونه، در پرو شیوع بیماری در کودکان حدود ۵۰ درصد، در ترکیه ۴۷ درصد و در مراکش ۵۱ درصد گزارش شده است. این در حالی است که در کشورهای اروپایی مانند ایتالیا و پرتغال این میزان به‌ترتیب حدود ۱۰ و ۲۸ درصد است. تفاوت میان کشورها بیشتر به شرایط بهداشتی، سطح آموزش عمومی و وضعیت اقتصادی مربوط می‌شود. در کشورهای توسعه‌یافته، دسترسی بهتر به آب سالم و خدمات بهداشتی، باعث کاهش چشمگیر شیوع این بیماری شده است.

با وجود آنکه ایران در سال‌های اخیر پیشرفت‌های قابل توجهی در حوزه بهداشت داشته، همچنان گروه‌هایی از جمعیت به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار در معرض خطر قرار دارند. طبق بررسی‌ها، عواملی مانند سطح تحصیلات پایین، شرایط اقتصادی نامناسب، و استفاده از منابع آب آلوده می‌تواند احتمال ابتلا را افزایش دهد. همچنین کودکان در مهدکودک‌ها و مدارس، به‌دلیل تماس نزدیک با همسالان، بیشتر در معرض انتقال ویروس هستند.

متخصصان تأکید می‌کنند که بهترین راه پیشگیری از هپاتیت A، رعایت بهداشت فردی، شست‌وشوی دست‌ها پیش از غذا و پس از استفاده از سرویس بهداشتی، استفاده از آب آشامیدنی سالم و واکسیناسیون است.

آگاهی‌رسانی عمومی از طریق رسانه‌ها و آموزش در مدارس نیز می‌تواند نقشی کلیدی در کاهش شیوع این بیماری داشته باشد. اگر این اقدامات جدی گرفته نشود، احتمال گسترش آن در جامعه وجود دارد که در نهایت هزینه‌های سنگینی را به نظام سلامت تحمیل می‌کند.