نظم جهان در یک سال به هم ریخت | چه چیزهایی زیر سر ترامپ بود؟ | جنگ اوکراین شکاف در غرب را بیشتر کرد

اقتصادنیوز: نخستین سال از دوره دوم ترامپ با دگرگونی عمیق در سیاست داخلی آمریکا، تشدید تنش‌های جهانی، جنگ‌ها و بازتعریف موازنه قدرت همراه شد، هرچند اقتصاد جهانی تاب‌آور باقی ماند. هم‌زمان، جهش بی‌سابقه هوش مصنوعی، ناامنی‌های ژئوپلیتیک، شکاف در غرب و تداوم بحران‌ها در آسیا، آفریقا و اروپا، چهره‌ای ناآرام از جهان ترسیم کرد.

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اکوایران، نخستین سال از دوره دوم دونالد ترامپ، نظم سیاسی آمریکا و موازنه‌های جهانی را دستخوش تغییر کرد؛ از جنگ‌های تجاری و تنش‌های ژئوپلیتیک تا جهش بی‌سابقه هوش مصنوعی. هم‌زمان، جهان شاهد تداوم جنگ‌ها، شکنندگی صلح‌ها و بازتعریف قدرت در شرق، غرب و جنوب جهانی بود.

دگرگونی بنیادین در سیاست داخلی و حکمرانی آمریکا

به نوشته اکونومیست، نخستین سال از دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، سیاست داخلی و خارجی را به‌کلی دگرگون کرد. رئیس‌جمهور آمریکا این کشور را از توافق اقلیمی پاریس خارج کرد، نیروهای مسلح را برای سرکوب مهاجران در مرزها به کار گرفت، گارد ملی را به شهرها اعزام کرد تا در بازداشت مهاجران غیرقانونی مشارکت کنند، تمام برنامه‌های تنوع و فراگیری در دولت را لغو کرد، سیاست‌های حمایتی از انرژی‌های تجدیدپذیر را کنار گذاشت، به قضاتی که با آن‌ها اختلاف نظر داشت حمله کرد و حتی نام وزارت دفاع را به «وزارت جنگ» تغییر داد. فضای پرتنش آمریکا با قتل علنی چارلی کرک در یک کالج در ایالت یوتا وخیم‌تر شد؛ جایی که دانشجویان برای مناظره درباره سیاست‌های محافظه‌کارانه او گرد هم آمده بودند.

تحت تهدید محرومیت از همکاری با دولت فدرال و از دست دادن مشتریان شرکتی، بسیاری از دفاتر حقوقی بزرگ از استخدام یا پذیرش وکالت افراد موجود در فهرست دشمنان ترامپ خودداری کرده‌اند.

ترامپ همچنین سیاست‌های تجاری سخت‌گیرانه‌ای را به اجرا گذاشت؛ با این حال اقتصاد جهانی به‌طرز قابل‌توجهی تاب‌آور باقی ماند و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۵ حدود ۳ درصد رشد کند. تعرفه‌های ضربتی موسوم به «روز آزادی» که در ماه آوریل اعمال شدند، بزرگ‌ترین سقوط بازارهای سهام در آن سال را رقم زدند. با این حال، بسیاری از این تعرفه‌ها در نهایت کاهش یافتند یا به تعویق افتادند و بازارها دوباره جان گرفتند. در مجموع، بازارهای سهام سال خوبی را پشت سر گذاشتند.

خیزش هوش مصنوعی و سیاست صنعتی جدید آمریکا

اندکی پس از مراسم تحلیف، مدیران OpenAI ، اوراکل و سافت‌بانک به ترامپ در کاخ سفید پیوستند تا پروژه «استارگیت» را اعلام کنند؛ سرمایه‌گذاری‌ ۵۰۰ میلیارد دلاری در زیرساخت‌های هوش مصنوعی، در آمریکا یک سیاست صنعتی جدید برای هوش مصنوعی را شکل داد و دولت ۱۰ درصد از سهام اینتل را در اختیار گرفت. سرعت و ابعاد قراردادهای مرتبط با هوش مصنوعی حیرت‌انگیز بود: و سبب شد تا سهام شرکت‌های مرتبط با هوش مصنوعی اقزایش زیادی داشته باشد. انویدیا به نخستین شرکت ۴ تریلیون دلاری جهان تبدیل شد و تنها چند ماه بعد، از مرز ۵ تریلیون دلار نیز عبور کرد. با این حال، سرمایه‌گذاران درباره اینکه آیا این حجم عظیم هزینه‌کرد در نهایت به سودآوری منجر خواهد شد یا نه، تردیدهایی دارند. در ماه ژانویه، زمانی که شرکت چینی «دیپ‌سیک» یک مدل هوش مصنوعی را با کسری از هزینه چت‌جی‌پی‌تی و دیگران توسعه داد، بازار سهام دچار افت شد.

غزه، اسرائیل، ایران و بازآرایی خشونت

در پی فشارهای مستقیم ترامپ و اطرافیانش، آتش‌بس در نهایت در غزه برقرار شد. آمریکا طرح صلحی جاه‌طلبانه برای منطقه ارائه داد که با استقبال محتاطانه‌ای مواجه شد. گروگان‌های باقی‌مانده اسرائیلی آزاد شدند و اسرائیل اجازه ورود بخشی از کمک‌های انسانی به غزه را صادر کرد؛ با این حال، صلح همچنان شکننده باقی ماند.

در ادامه، اسرائیل ایران را بمباران کرد و شماری از مقامات ارشد نظام، از جمله رئیس ستاد کل نیروهای مسلح و فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، و همچنین ۱۱ دانشمند هسته‌ای را ترور کرد. در جریان این کارزار ۱۲روزه، آمریکا بمب‌های سنگرشکن را بر تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم ایران فرو ریخت. ایران نیز در واکنش، با شلیک موشک به پایگاه نظامی آمریکا در قطر پاسخ داد.

در ماه دسامبر، دو فرد مسلح دست‌کم ۱۵ نفر را در یک مراسم یهودیان در ساحل بوندای سیدنی به قتل رساندند. این افراد از پیروان داعش بودند و پیش‌تر در جنوب فیلیپین ـ یکی از کانون‌های فعال این گروه ـ حضور داشتند.

در اروپا نیز حمله‌ای مرگبار به کنیسه‌ای در منچستر رخ داد و در آمریکا، دو کارمند سفارت اسرائیل در نزدیکی یک موزه یهودیان در واشنگتن کشته شدند. این حوادث بار دیگر مسئله یهودستیزی و تروریسم ایدئولوژیک را در دستور کار امنیتی غرب قرار داد.

آمریکا و نیم‌کره غربی: بازگشت منطق سلطه

راهبرد جدید امنیت ملی آمریکا بر برتری این کشور در نیم‌کره غربی تأکید داشت. برای نخستین بار، نیروهای آمریکایی به قایق‌های مظنون به قاچاق مواد مخدر در کارائیب و اقیانوس آرام حمله کردند. ترامپ تهدید کرد ونزوئلا را برای برکناری نیکلاس مادورو بمباران یا حتی اشغال خواهد کرد.

کلمبیا به دلیل حمایت پنهان از ونزوئلا مورد انتقاد قرار گرفت و ترامپ رئیس‌جمهور چپ‌گرای آن را «رهبر غیرقانونی مواد مخدر» خواند. خشونت در این کشور افزایش یافت و میگل اوریبه توربای، نامزد محافظه‌کار ریاست‌جمهوری، در یک تجمع انتخاباتی به ضرب گلوله کشته شد. در عین حال، السالوادور با آمریکا توافقی برای پذیرش مجرمان اخراج‌شده امضا کرد. در برزیل ژائیر بولسونارو، رئیس‌جمهور پیشین، به‌دلیل توطئه برای کودتا پس از شکست در انتخابات ۲۰۲۲ توسط دیوان عالی این کشور مجرم شناخته شد و به ۲۷ سال زندان محکوم گردید. در پایان سال، کنگره برزیل لایحه‌ای را تصویب کرد که می‌تواند این حکم را به دو سال کاهش دهد؛ هرچند اجرای آن منوط به تأیید دادگاه است.

دولت تکنوکرات یا دولت میلیاردرها؟ نقش ایلان ماسک

ایلان ماسک به ریاست «وزارت بهره‌وری دولت» منصوب شد؛ نهادی که به دنبال اخراج گسترده کارکنان فدرال بود. براساس این رویکرد حدود ۳۱۷ هزار نفر به دلایل مختلف شغل خود را ترک کردند. اما ماسک بر سر لایحه «زیبای بزرگ» طرح کاهش مالیاتی ترامپ که کسری بودجه را افزایش می‌داد، با او دچار اختلاف شد. مناقشه‌ای در کنگره بر سر خدمات درمانی موجب تأخیر در تصویب لایحه تمدید بودجه فدرال شد و طولانی‌ترین تعطیلی دولت در تاریخ آمریکا را رقم زد.

ماسک از سوی تسلا بسته جبران خدمتی دریافت کرد که ارزش آن می‌توانست تا یک تریلیون دلار برسد. تسلا سالی پرنوسان را تجربه کرد و با کاهش شدید تحویل خودرو مواجه شد. رشد تقاضا برای خودروهای تمام‌برقی در آمریکا و اروپا متوقف شد، اما فروش خودروهای هیبریدی افزایش یافت. اتحادیه اروپا با پذیرش واقعیت جدید، طرح ممنوعیت فروش خودروهای بنزینی از سال ۲۰۳۵ را تعدیل کرد؛ اکنون هدف، کاهش ۹۰ درصدی آلایندگی است. نروژ استثنایی قابل‌توجه بود: نزدیک به ۱۰۰ درصد فروش خودروهای جدید در این کشور برقی بود.

آسیا: جنگ، تغییر قدرت و بحران‌های طبیعی

بدترین درگیری نظامی دهه‌های اخیر میان هند و پاکستان رخ داد؛ در پی حمله‌ای تروریستی در جامو و کشمیر که ۲۶ کشته بر جای گذاشت، هند دولت پاکستان را به حمایت از مهاجمان متهم کرد و موشک‌هایی را به آنچه «پایگاه‌های تروریستی» خواند شلیک کرد. پاکستان نیز با حملات پهپادی و موشکی پاسخ داد. تنش‌ها همچنان بالاست و حوادثی مانند انفجار مرگبار خودروی بمب‌گذاری‌شده نزدیک قلعه سرخ دهلی اوضاع را بدتر کرده است.

در دیگر تحولات مهم آسیا، یون سوک‌یول از ریاست‌جمهوری کره جنوبی برکنار شد؛ پس از آنکه در اواخر ۲۰۲۴ حکومت نظامی اعلام کرده بود. انتخابات بعدی را لی جه‌میونگ از حزب دموکراتیک برد. در ژاپن، نخستین نخست‌وزیر زن به قدرت رسید: تاکایچی سانائه که از او به‌عنوان «مارگارت تاچر ژاپن» یاد می‌شود و خیلی زود با چین بر سر تایوان وارد مناقشه‌ای دیپلماتیک شد. در تایلند نیز دادگاه قانون اساسی پائتونگتارن شیناواترا را پس از یک تماس تلفنی نسنجیده با هون سن، سیاستمدار بانفوذ کامبوج، از نخست‌وزیری برکنار کرد.

در ترکیه، اعتراضات گسترده و تصمیم تاریخی PKK برای خلع سلاح، فضای سیاسی را دگرگون کرد. در بریتانیا، دولت کارگر با سقوط شدید محبوبیت روبه‌رو شد. در نهایت، وارن بافت با کناره‌گیری از مدیریت برکشایر هاتاوی، نماد پایان یک عصر در سرمایه‌داری آمریکا شد.

زمین‌لرزه‌ای ویرانگر و پس‌لرزه‌های آن میانمار را لرزاند و دست‌کم ۵۵۰۰ کشته برجای گذاشت. کانون زلزله نزدیک ماندالای بود، اما ویتنام و تایلند نیز آسیب دیدند. یک آسمان‌خراش در حال ساخت در بانکوک فروریخت و حدود ۹۵ نفر جان باختند. افغانستان نیز شاهد زلزله‌ای بزرگ بود که حدود ۲۲۰۰ قربانی گرفت.

جنگ اوکراین و شکاف در غرب

جنگ اوکراین ادامه یافت و روسیه تنها دستاوردهای سرزمینی بسیار محدودی به دست آورد. حمایت دولت ترامپ از اوکراین دچار نوسان بود. سفر ولودیمیر زلنسکی به کاخ سفید در فوریه فاجعه‌بار از آب درآمد؛ او در رویارویی‌ای علنی و بی‌سابقه از سوی ترامپ و جی.دی. ونس، معاون رئیس‌جمهور، مورد سرزنش قرار گرفت.

در ادامه سال، اوکراین با حملات پهپادی به پایگاه‌های هوایی و پالایشگاه‌ها در عمق خاک روسیه، این کشور را غافلگیر کرد. نشست پرسر‌وصدا و تبلیغ‌شده ترامپ و ولادیمیر پوتین در آلاسکا در ماه اوت به نتیجه‌ای نرسید. سال با تلاش آمریکا برای پیشبرد یک طرح صلح به پایان رسید.

در آلمان، حزب راست‌گرای پوپولیست با شعار «آلترناتیو برای آلمان» بهترین نتیجه تاریخ خود را کسب کرد. فریدریش مرتس، صدراعظم جدید، گفت اروپا دیگر نمی‌تواند برای دفاع به آمریکا تکیه کند و «ترمز بدهی» قانون اساسی آلمان را برای افزایش هزینه‌های تسلیحاتی و زیرساختی شل کرد. در فرانسه، فرانسوا بایرو به‌دلیل اختلاف بر سر بودجه در مجلس ملی استعفا داد. سباستین لوکورنو نیز کمتر از یک ماه پس از آغاز کار استعفا کرد، اما توسط امانوئل مکرون دوباره منصوب شد.

در بریتانیا، نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد سر استارمر یکی از نامحبوب‌ترین نخست‌وزیران تاریخ است و ریچل ریوز، وزیر دارایی او، نامحبوب‌ترین فرد در این سمت به شمار می‌رود. آنجلا راینر به‌دلیل نپرداختن مالیات ملکی از معاونت نخست‌وزیری استعفا داد. حزب راست‌گرای پوپولیست «ریفورم یوکی» در نظرسنجی‌ها جهش کرد و حتی سبزها نیز هم‌تراز با حزب کارگر شدند. تنها دلخوشی استارمر این بود که محافظه‌کاران نیز وضعیت بهتری ندارند.

سیاست در غرب: از کانادا تا واتیکان

پس از استعفای جاستین ترودو، مارک کارنی نخست‌وزیر کانادا شد. انتخابات آوریل بار دیگر لیبرال‌ها را در قالب دولتی اقلیت به قدرت بازگرداند. کارنی وعده داد در برابر آمریکا بایستد و در دیدار با ترامپ در کاخ سفید گفت کانادا برای فروش نیست.

لس‌آنجلس سال دشواری را پشت سر گذاشت. آتش‌سوزی‌های جنگلی در ژانویه محله ثروتمند پاسیفیک پالیسیدز را ویران کرد؛ ۱۲ کشته و ۶۸۳۷ ساختمان نابود شد. سرانجام در اکتبر فردی به اتهام آتش‌افروزی متهم شد و نخستین خانه بازسازی‌شده در نوامبر به پایان رسید. در تابستان، در واکنش به سرکوب مهاجران، شورش‌هایی در شهر رخ داد. در سوی دیگر، نیویورک زهران ممدانی، سوسیالیست دموکرات، را به‌عنوان شهردار انتخاب کرد؛ او وعده داده مسکن مقرون‌به‌صرفه را محور برنامه‌هایش قرار دهد.

پس از درگذشت پاپ فرانسیس، مجمع کاردینال‌ها رابرت پرووست را به‌عنوان پاپ انتخاب کرد؛ نخستین پاپ تاریخ که اهل ایالات متحده است. نخستین سفر خارجی پاپ لئو به ترکیه و لبنان انجام شد؛ کشوری که حدود ۴۰ درصد جمعیت آن مسیحی‌اند. سارا مولالی به‌عنوان نخستین زن اسقف اعظم کانتربری منصوب شد؛ پس از استعفای جاستین ولبی در ۲۰۲۴. او قرار است اوایل ۲۰۲۶ کار خود را آغاز کند، اما مانند سلف خود، از هم‌اکنون درگیر حاشیه‌هایی درباره نحوه رسیدگی کلیسای انگلستان به اتهامات سوءاستفاده جنسی شده است.

فراموشی‌های خونین: آفریقا در حاشیه جهان

جنگ داخلی سودان با سقوط الفاشر، پایتخت محاصره‌شده دارفور، به دست نیروهای واکنش سریع بدتر شد. این نیروها که ریشه در شبه‌نظامیان عمدتاً عرب جَنجاوید دارند، دست به کشتار گسترده‌ای در شهر زدند. آمریکا آن‌ها را به نسل‌کشی متهم کرده و دادستانی دیوان کیفری بین‌المللی نسبت به احتمال ارتکاب جنایات جنگی «نگرانی عمیق» ابراز کرده است.

درگیری‌ها در شرق جمهوری دموکراتیک کنگو نیز تشدید شد؛ جایی که گوما، بزرگ‌ترین شهر منطقه، به دست شورشیان M23 مورد حمایت رواندا سقوط کرد. رؤسای‌جمهور کنگو و رواندا در پایان سال در واشنگتن توافق صلحی امضا کردند، هرچند نبردها در میدان ادامه یافت.