جاماندگان بورسی در نیم دهه

بررسی عملکرد شاخص‌های صنایع بورسی در مقایسه با این سه پیک تاریخی، تصویری روشن از تغییر آرایش برندگان و بازندگان بازار سهام ارائه می‌دهد؛ تصویری که نشان می‌دهد رشد بازار الزاما به معنای رشد همگن همه صنایع نبوده و شکاف معناداری میان صنایع بزرگ، کوچک و حبابی‌شکل گرفته‌است.

آمارها نشان می‌دهد در مقایسه با قله مرداد ۱۳۹۹، ۲۲‌صنعت موفق شده‌اند از سقف تاریخی خود عبور کنند؛ درحالی‌که ۱۴ صنعت، با وجود گذشت بیش از پنج سال و تجربه تورم‌های سنگین در اقتصاد ایران، همچنان پایین‌تر از قله خود ایستاده‌اند. این موضوع بیانگر آن است که بخشی از جهش سال ۹۹ نه بر پایه متغیرهای بنیادی، بلکه حاصل حباب قیمتی در صنایع کم‌عمق و کم‌نماد بوده‌است. در مقابل، صنایعی نظیر سیمان، تامین آب و انرژی، پالایشی‌ها و فلزات اساسی، توانسته‌اند در گذر زمان و با اتکا به متغیرهای واقعی اقتصاد، نه‌تنها افت‌های مقطعی را جبران کنند، بلکه قله‌های جدیدی را نیز ثبت کنند.

در عین حال، مقایسه عملکرد شاخص‌کل و هموزن با قله‌های تاریخی نشان می‌دهد که گرچه نماگرهای اصلی بازار از سقف‌های قبلی عبور کرده‌اند، اما این عبور بیش از آنکه ناشی از رشد فراگیر باشد، محصول تمرکز نقدینگی در صنایع بزرگ و نقدشونده است؛ موضوعی که در عملکرد ضعیف‌تر صنایع کوچک و شاخص‌کل فرابورس به‌وضوح قابل‌مشاهده است. این ناهمگونی، پیام مهمی برای سرمایه‌گذاران دارد: مسیر بازدهی در بازار سهام، بیش از هر زمان دیگری، از دل انتخاب صنعت می‌گذرد.

قله مرداد ۹۹

مقایسه عملکرد شاخص‌های صنایع بازار سهام با قله مرداد ۹۹ نشان می‌دهد که ۲۲ صنعت اکنون در ارتفاع بالاتری از قله مرداد ۹۹ خود ایستاده‌اند و شاخص ۱۴ صنعت دیگر، با وجود گذشت بیش از ۵ سال از آن تاریخ، همچنان در سطح پایین‌تری از قله مرداد ۹۹ قرار دارند. همچنین ۳ صنعت خرده‌فروشی، اداره بازارهای مالی و اطلاعات و ارتباطات نیز بعد از قله مرداد ۹۹، به لیست شاخص‌های صنایع بورسی اضافه شده‌اند. بهترین صنعت در قیاس با قله مرداد سال ۹۹، صنعت منسوجات است که ۳۴۳‌درصد رشد را تجربه کرده‌است. صنعت سیمان در جایگاه دوم قرارگرفته و بازدهی ۳۱۷‌درصدی را به ثبت رسانده و صنعت تامین آب، برق و گاز نیز با رشد ۲۷۳‌درصدی در جایگاه سوم قرارگرفته‌است.

از میان ۱۴ صنعتی که هنوز به قله مرداد ۹۹ خود نرسیده‌اند؛ صنعت وسایل ارتباطی ۸۹‌درصد پایین‌تر از قله مرداد ۹۹ قرار دارد و بدترین عملکرد را در میان صنایع بورسی دارد. محصولات کاغذی با کاهش ۷۸‌درصدی و محصولات چرمی نیز با افت ۷۲‌درصدی، در رتبه‌های بعدی صنایع با بدترین عملکرد از قله مرداد سال ۹۹ قرار دارند. نکته بعدی نیز این است که شاخص‌کل تا پایان معاملات هفته گذشته، رشد ۷۱‌درصدی را نسبت به قله مرداد سال ۹۹ به ثبت رسانده است و شاخص هموزن نیز ۸۸‌درصد بالاتر از قله مرداد ۹۹ ایستاده است. ۹ صنعت در قیاس با قله مرداد سال ۹۹، نسبت به شاخص‌کل عملکرد بهتری داشته‌‌اند و ۷ صنعت نیز از شاخص هموزن بهتر عمل کرده‌اند.

نکته بعدی نیز این است که عموم صنایعی که در قیاس با قله مرداد سال ۹۹، عملکرد بسیار بدی داشته‌اند صنایعی هستند که نمادهای کمی داشتند و در سال ۹۹ به دلیل رشد حبابی، بازدهی‌های عجیب و غریبی را به ثبت رسانده بودند. شدت حباب گرفتن این صنایع به حدی بوده که بعد از گذشت بیش از ۵ سال از آن تاریخ، همچنان این صنایع با وجود رشد دیگر شاخص‌ها و تورمی که در اقتصاد کشور وجود داشته، نتوانسته‌اند به قله‌های قبلی خود برسند. صنایعی مانند وسایل ارتباطی، محصولات کاغذی، محصولات چرمی، محصولات چوبی، محصولات فلزی و رادیویی مثال‌هایی از این صنایع محسوب می‌شوند.

قله اردیبهشت ۱۴۰۲

از ابتدای اسفند ۱۴۰۱ تا میانه‌های اردیبهشت ۱۴۰۲ نیز روند صعودی کوتاه‌مدتی در بازار سهام رخ داد و منجر به ثبت قله‌های جدید در شاخص‌های بازار سرمایه شد. پس از آن با افتی که در نماگرهای سهامی به وقوع پیوست؛ بسیاری از صنایع از قله اردیبهشت ۱۴۰۲ فاصله گرفتند. در قیاس با قله اردیبهشت ۱۴۰۲، ۲۳ صنعت توانسته خود را به ارتفاع بالاتری برساند و شاخص ۱۶ صنعت، همچنان نتوانسته به قله اردیبهشت ۱۴۰۲ برسد.

بهترین عملکرد در قیاس با قله اردیبهشت ۱۴۰۲، صنعت خرده‌فروشی است که رشد ۲۸۵‌درصدی را به ثبت رسانده است و صنعت سیمان نیز اکنون ۱۳۹‌درصد بالاتر از قله اردیبهشت ۱۴۰۲ ایستاده است. صنعت بانک‌ها و موسسات اعتباری نیز رشد ۸۷‌درصدی را در قیاس با قله اردیبهشت ۱۴۰۲ تجربه کرده و در جایگاه سوم صنایع با بهترین عملکرد نسبت به قله اردیبهشت ۱۴۰۲ قرارگرفته‌است. بدترین عملکرد نیز به صنعت محصولات کاغذی اختصاص دارد که ۶۷‌درصد افت را در قیاس با قله اردیبهشت ۱۴۰۲ تجربه کرده و صنایع وسایل ارتباطی و محصولات چوبی نیز رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند.

شاخص‌کل در قیاس با قله اردیبهشت ۱۴۰۲، ۴۰‌درصد رشد داشته‌است؛ ۹ صنعت توانسته‌اند عملکرد بهتری نسبت به شاخص‌کل در این بازه زمانی داشته باشند. شاخص هموزن نیز ۱۵‌درصد بالاتر از قله اردیبهشت ۱۴۰۲ ایستاده است. نکته جالب این است که شاخص‌کل فرابورس با وجود گذشت بیش از ۲ سال از قله اردیبهشت ۱۴۰۲ و در شرایطی که شاخص‌کل و هموزن بورس موفق به عبور از قله مذکور شده‌اند؛ هنوز نتوانسته به قله اردیبهشت ۱۴۰۲ خود برسد.

دلیل این موضوع نیز این است که عمده سهام حاضر در فرابورس جزو سهام کوچک و باارزش بازار پایین محسوب می‌شوند و تغییرات قیمت این سهام است که بر روی شاخص‌کل فرابورس اثر می‌گذارد. در دو سال اخیر به دلیل تعدد ریسک‌های سیستماتیک در اقتصاد ایران، جریان پول حقیقی ترجیح داده تا به سمت و سوی سهامی روانه شود که از نقدشوندگی بیشتر و بهتری برخوردار است تا در هنگامه ظهور ریسک، به راحتی قادر به خروج از بازار سهام باشد، به‌همین‌دلیل سهام کوچک و باارزش بازار پایین در دو سال اخیر مهجور واقع شده و نمود این وضعیت به‌خوبی در عملکرد شاخص‌کل فرابورس عیان شده‌است.

قله اردیبهشت ۱۴۰۴

در ابتدای سال‌جاری نیز به دلیل خوش‌بینی‌های ناشی از مذاکرات، بازار سهام در مدار صعودی قرارگرفت و شاخص‌کل و شاخص هموزن موفق به عبور از قله اردیبهشت ۱۴۰۲ خود شدند و قله‌های جدیدی را به ثبت رساندند. بعد از افزایش احتمال عدم‌حصول نتیجه در مذاکرات ایران و آمریکا، بازار سهام با عقب‌نشینی نماگرها همراه شد و در روزهای پس از جنگ ۱۲ روزه نیز بازار سهام اوضاع و احوال چندان مناسبی را تجربه نکرد.

از ابتدای شهریور مجددا روند صعودی در بازار سهام آغاز شد و شاخص‌کل و هموزن مجددا موفق شدند از قله قبلی خود که اردیبهشت ماه به ثبت رسیده بود عبور کنند. شاخص‌کل تا پایان هفته گذشته، رشد ۱۰‌درصدی را نسبت به قله اردیبهشت ماه تجربه کرد و شاخص فرابورس نیز ۷‌درصد بالاتر از قله ابتدای سال قرارگرفت.

شاخص هموزن نیز رشد ۲‌درصدی را نسبت به قله اردیبهشت ۱۴۰۴ تجربه کرده‌است. در روند صعودی اخیر بازار، ۲۰ صنعت توانسته‌اند به مقادیر بیش از قله ابتدای سال برسند؛ اما همچنان ۱۹ صنعت نتوانسته‌اند به سطوحی برسند که خوش‌بینی‌های مذاکراتی ابتدای سال این صنایع را تا آنجا رشد داده بود. بهترین عملکرد نسبت به قله اردیبهشت، صنعت زغال‌سنگ است که ۳۹‌درصد بالاتر از قله ابتدای سال ایستاده است؛ صنعت فرآورده‌های نفتی و تامین آب، برق و گاز نیز با رشدهای ۳۷‌درصدی، رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند. بدترین عملکرد نیز به صنعت سایر معادن اختصاص دارد که ۴۰‌درصد پایین‌تر از قله اردیبهشت امسال قرار دارد.

عملکرد صنایع مهم بازار

بررسی آمارها نشان می‌دهد که صنعت خودرو و ساخت قطعات، در قیاس با قله مرداد سال ۹۹، همچنان ۲۵‌درصد پایین‌تر است. این صنعت ۱۲‌درصد با قله اردیبهشت ۱۴۰۲ فاصله دارد و ۱۵‌درصد نیز پایین‌تر از بیشترین مقدار شاخص در  اردیبهشت ۱۴۰۴ است. بنابراین همان‌طور که مشاهده می‌شود؛ شاخص صنعت خودرو و ساخت قطعات در قیاس با هر سه قله مورد بررسی، در ارتفاع پایین‌تری قرار دارد. صنعت فلزات اساسی نیز به‌عنوان یکی دیگر از صنایع مهم بازار در مقایسه با هر سه قله، رشد داشته‌است.

شاخص صنعت فلزات اساسی، در قیاس با قله مرداد ۹۹، رشد ۱۰۶‌درصدی داشته‌است؛ ۴۵‌درصد نسبت به قله اردیبهشت ۱۴۰۲ رشد کرده و ۲۴‌درصد بالاتر از قله اردیبهشت ۱۴۰۴ ایستاده است. صنعت فرآورده‌های نفتی که در میان فعالان بازار سهام با عنوان صنعت پالایشی شناخته می‌شود نیز به مانند صنعت فلزات اساسی در قیاس با هر سه قله رشد داشته‌است. شاخص این صنعت در قیاس با قله مرداد ۹۹، رشد ۱۰۳‌درصدی را تجربه کرده، ۷۲‌درصد بالاتر از قله اردیبهشت ۱۴۰۲ ایستاده و ۳۷‌درصد رشد قیمتی را نیز نسبت به قله ابتدای امسال تجربه کرده‌است.

شاخص شرکت‌های چند رشته‌ای صنعتی نسبت به قله مرداد ۹۹، ۵۲‌درصد رشد کرده‌است؛ ۴۷‌درصد بالاتر از قله اردیبهشت ۱۴۰۲ ایستاده؛ اما همچنان یک‌درصد پایین‌تر از قله اردیبهشت امسال قرار دارد. شاخص صنعت محصولات شیمیایی نیز در مقایسه با قله مرداد ۹۹، رشد ۱۹۹‌درصدی را تجربه کرده‌است؛ ۶۶‌درصد رشد را نسبت به قله اردیبهشت ۱۴۰۲ تجربه کرده و ۸‌درصد نیز بالاتر از قله اردیبهشت امسال ایستاده است. صنعت سیمان نیز بالاتر از همه قله‌های قبلی خود قرار دارد و شاخص این صنعت در مقایسه با سه قله ۹۹، ۱۴۰۲ و ۱۴۰۴ به ترتیب با رشدهای ۳۱۷، ۱۳۹ و ۲‌درصدی همراه شده‌است. صنعت بانک‌ها و موسسات اعتباری نیز ۷۶‌درصد نسبت به قله مرداد ۹۹ رشد کرده؛ ۸۷‌درصد بالاتر از قله اردیبهشت ۱۴۰۲ ایستاده و ۶‌درصد رشد را نیز نسبت به قله اردیبهشت امسال تجربه کرده‌است.

بازدهی صنایع از ابتدای سال

بررسی عملکرد شاخص‌های بورسی از ابتدای سال نشان می‌دهد که شاخص فرآورده‌های نفتی با رشد ۷۴‌درصدی از ابتدای سال، رتبه نخست را در میان صنایع بورسی به خود اختصاص داده است و صنایع خرده‌فروشی و غذایی نیز به ترتیب با رشد ۷۲ و ۵۷‌درصدی، رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند. تنها بازدهی ۶ صنعت از ابتدای سال منفی است و در این میان صنعت محصولات چوبی با افت ۱۵‌درصدی، بدترین عملکرد را داشته‌است و صنعت وسایل ارتباطی و اطلاعات و ارتباطات نیز به ترتیب با افت ۱۴ و ۱۱‌درصدی رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند.

چرخش بازدهی در میان صنایع

آنچه از مقایسه صنایع در سه قله تاریخی بازار سهام برمی‌آید، صرفا یک رتبه‌بندی بازدهی نیست؛ بلکه نشانه‌ای از تغییر رفتار سرمایه‌گذاران و معیارهای تصمیم‌گیری در بازار است. در سال‌های پس از ۱۳۹۹، تجربه ریزش سنگین قیمت‌ها و افزایش ریسک‌های سیستماتیک، باعث شده نقدشوندگی به یکی از مهم‌ترین مولفه‌های انتخاب سهم و صنعت تبدیل شود. در چنین فضایی، صنایع بزرگ، صادرات‌محور و برخوردار از جریان سودآوری شفاف، بیش از پیش مورد‌توجه قرارگرفته‌اند و این موضوع به تضعیف جایگاه صنایع کوچک و کم‌عمق انجامیده است. 

ضعف مزمن برخی صنایع در بازگشت به قله‌های گذشته، حتی در شرایط رشد شاخص‌های کل، بیانگر آن است که زمان جبران صرفا با تورم در بازار سهام به پایان رسیده است. صنایعی که در سال ۹۹ با تعداد اندک نماد و عمق پایین معاملات، رشدهای چند صد‌درصدی را تجربه کردند، اکنون برای بازگشت به قله‌های قبلی، نیازمند تغییرات بنیادین در سودآوری، ساختار مالی و چشم‌انداز عملیاتی هستند؛ امری که در بسیاری از آنها تاکنون رخ نداده است. از سوی دیگر، بررسی عملکرد صنایع مهم بازار نشان می‌دهد که حتی صنایعی مانند خودرو، با وجود نقش پررنگ در معاملات و توجه رسانه‌ای، همچنان در هر سه مقطع تاریخی زیر قله‌های خود قرار دارند؛ موضوعی که ریسک مداخلات سیاستی و عدم‌قطعیت سودآوری را پررنگ می‌کند.

در مقابل، صنایع فلزات اساسی، پالایشی و شیمیایی، با وجود نوسانات مقطعی، توانسته‌اند خود را با متغیرهای کلان اقتصاد ایران تطبیق دهند و بازدهی بلندمدت‌تری ارائه کنند. در نهایت، داده‌های موجود تاکید می‌کند که ادامه مسیر بازار سهام، بیش از آنکه به ثبت قله‌های جدید در نماگرهای کل وابسته باشد، به چرخش آگاهانه نقدینگی میان صنایع و بازتعریف مفهوم صنعت برنده در ذهن سرمایه‌گذاران گره خورده است؛ چرخشی که می‌تواند نقشه بازدهی بازار را در سال‌های آینده به‌طور اساسی تغییر دهد.

منبع: دنیای اقتصاد