برجام؛ تولد ۱۳۹۴- مرگ ۱۴۰۴/ مروری بر تلخ و شیرین توافق هسته ای/ برجام چگونه به فرجام رسید؟
به گزارش خبر فوری، مکانیسم ماشه رسما فعال شد و حالا می توان گفت که برجام به تاریخ پیوسته و رسما مرده است. برجام سندی بود که از سال ۱۳۹۴ به وجود آمد و تا سال ۱۴۰۴ با فراز و نشیب فراوان به حیات خود ادامه داد اما در نهایت، پس از ۱۰سال بالا و پایین مرد و به تاریخ پیوست.
روزی که برجام متولد شد بسیاری از سیاسیون، فعالان اقتصادی و مردم عادی امیدوار بودند که گشایشی اقتصادی در کشور به وجود بیاید. روز تصویب برجام بسیاری به خیابان ها ریخته و خوشحالی کردند. برخی جواد ظریف را «امیرکبیر» نامیده و گروهی روحانی را منجی ایران می دانستند. با این حال، خوشحالی آنان دوامی نیاورد و آنها خیلی زود فهمیدند که بر سر راه برجام خارها و سنگ های ریز و درشت فراوانی ریخته شده است.
اما چه شد که برجام به تاریخ پیوست و بعد از ۱۰سال فراز و نشیب از بین رفت؟ به نظر می رسد دوران عمر برجام را می توان به بخش های مختلف تقسیم کرد. این تقسیم بندی می تواند فراز و نشیب برجام و علت ختم شدنش به مکانیسم ماشه را نشان دهد:
الف. دوران تولد؛ شادی زودگذر
تولد برجام نوعی شادی زودگذر و موقت در ایران به وجود آورد. این شادی که بیش از اینکه حاصل رفع تحریم ها باشد، محصول نوعی امید و جو روانی بود بسیار کوتاه مدت بود و جامعه و دولت، خیلی زود وارد زمین سخت واقعیت شده و با حقایق سیاسی مواجه گردیدند.
ب. دوران جهش؛ برجام ۲ و ۳ و …
برجام در روزهای نخست عمر خود با سیاست حسن روحانی درآمیخت (درباره این سیاست اینجا بخوانید). این سیاست بر این اصل استوار بود که برجام (یعنی حل مساله هسته ای) پلی باشد برای توافقات بعدی که احتمالا بر سر مسائل موشکی، منطقه ای و … انعقاد خواهند شد. با این حال، این سیاست به سرعت شکست خورد. مقامات کشور مخالف برجام ۲ و ۳ و … بودند و تاکید داشتند که برجام باید در چهارچوب مساله هسته ای بماند.
ج. دوران یاس؛ ولی افتاد مشکل ها …
همزمان، عدم اطمینان طرفین به هم نیز زمینه ساز مشکلات فراوانی در زمینه رفع تحریم ها گردید. با وجود اجرای تعهدات هسته ای ایران، طرف غربی به صورت بسیار کند تحریم ها را بر می داشت. بسیاری از کارخانه ها در مورد ورود به ایران مردد بودند و بانک ها نیز در زمینه تسهیل معاملات ایران، کم کاری می کردند. این مساله باعث شد در برخی سیاستمداران نوعی یاس به وجود بیاید. آنها نگران بودند که برجام نتواند به سرانجام رسیده و میوه بدهد.
د. دوران ترس؛ ترامپ می آید
نگرانی ها با ورود ترامپ به کاخ سفید بیشتر هم شد. دونالد ترامپ جمهوری خواه یکی از مخالفان سرسخت برجام بود و وعده داد که به محض ورود به کاخ سفید و در صورت عدم اصلاح برجام از آن خارج خواهد بود. او بعد از پیروزی در انتخابات ۲۰۱۶ اعلام کرد که حاضر به پذیرش برجام با این مفاد و فرم نیست و اگر برجام اصلاح نشود از آن خارج خواهد شد. همزمان، مقامات کشور نیز تاکید کردند که برجام سندی بین المللی است و باید اجرا شود و مذاکرات مجدد بر سر مفاد آن بی معنی و غیر قانونی است.
ه. دوران نابودی برجام؛ آغاز تنش
سرانجام ترامپ در سال ۲۰۱۸ رسما از برجام آغاز شد و اعلام کرد که کمپین «فشار حداکثری» را علیه ایران به کار خواهد گرفت. برجام وارد دوران پرتنش خود شد. ایران تلاش کرد از طریق اروپا به منافع موجود در برجام دست یابد اما اروپا بدون آمریکا قادر به حفظ روح برجام نبود. از آن سو، ترامپ اعلام کرد حاضر است بار دیگر پای میز مذاکرات با ایران بنشیند. با این حال، ایران نپذیرفت و اعلام کرد مادام که آمریکا به برجام برنگردد حاضر نیست روابطی با واشنگتن داشته باشد. روابط پرتنش ایران و آمریکا، به خصوص بعد از ترور شهید سلیمانی، سبب آسیب دیدن شدید برجام شد. همزمان ایران اعلام کرد که اگر اروپا نتواند منافع ایران در برجام را تامین کرده و به خصوص فروش نفت به خارج را تسهیل کند، به صورت گام به گام از برجام خارج خواهد شد و از تعهدات هسته ای اش کم خواهد کرد.
ن. دوران بیم و امید اول؛ ورود بایدن به کاخ سفید
روابط پرتنش ایران و غرب در دوران ترامپ سبب تضعیف برجام شد. در حالی که برجام تا مرگ قطعی یک قدم فاصله داشت، انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ برگزار شد و بایدن توانست ترامپ را شکست دهد. بایدن اعلام کرد حاضر است به برجام بازگردد اما پیش از آن باید پای میز مذاکرات با ایران بنشیند. مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا توسط علی باقری و رابرت مالی و با وساطت روسیه برگزار شد اما به جایی نرسید و اندک امید به احیاء برجام خیلی زود به یاس بدل شد. طرف ایران و آمریکایی حاضر به اعتماد به یکدیگر نبودند و هر دو بازی «اول تو» را آغاز کردند. ایران شرط بازگشت کامل به تعهدات هسته ای و کاهش سطح غنی سازی خود را لغو همه تحریم ها و بازگشت آمریکا به برجام دانست و آمریکا نیز بر عکس، شرط برگشت به برجام را بازگشت ایران به تعهدات هسته ای موجود در برجام اعلام کرد. این اختلاف تا پایان دولت بایدن تداوم یافت و هرگز به نقطه ای مشخص نرسید. بعد از جنگ اوکراین و روسیه و به خصوص حمله اسرائیل به غزه، این مذاکرات غیرمستقیم نیز به حاشیه رفت و عملا نابود شد.
و. دوران بیم و امید دوم؛ گفتگوهای ویتکاف و عراقچی
بعد از ورود مجدد ترامپ به کاخ سفید، برجام وارد یک دوره «بیم و امید» شد. ترامپ از یک طرف ایران را تهدید به جنگ و تحریم کرد و از طرف دیگر، اعلام کرد حاضر است وارد مذاکرات مستقیم یا غیرمستقیم با ایران شود. با پذیرش ایران و وساطت عمان، مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا توسط استیو ویتکاف و عباس عراقچی آغاز شد. البته پس از چند دور مذاکره، ایران و آمریکا حاضر به توافق نشدند. آمریکا شرط برطرف کردن تحریم ها را تعلیق غنی سازی ایران دانست و ایران اعلام کرد حاضر نیست دست از غنی سازی بکشد.
ی. دوران جنگ؛ ختم مذاکرات، مکانیسم ماشه
در میانه مذاکرات ایران و آمریکا، رژیم صهیونیستی به ایران حمله کرد. چندی بعد آمریکا به تاسیسات هسته ای ایران حمله نمود و مذاکرات ایران و آمریکا به صورت کامل تعلیق شد. همزمان، اروپا نیز وارد اختلافات شد و مکانیسم ماشه را فعال کرد. فعال شدن مکانیسم ماشه سبب شد برجام به صورت کامل از بین رفته و به تاریخ بپیوندند.
منبع | خبرفوری
